Grenzen aan tolerantie. Anatomie van een open samenleving (red.: Hans Verboven) biedt een vervolg op het in 2010 verschenen Continent op drift. Hiaspicoctile Europese waarden in de schaduwen van morgen.
In Continent op drift probeerden we te bepalen wat de westerse identiteit precies inhoudt en wat de uitdagingen zijn voor de toekomst. We stelden een diagnose van de problemen waarmee het westen geconfronteerd wordt: waardeverval, relativisme en gebrek aan burgerzin. We kwamen tot de conclusie dat een bezinning over de Europese waardecodex noodzakelijk is.
De oude wereld was nooit een uniform blok, maar alle Europese landen en de westers gebleven kolonies dragen nog steeds te vruchten van hun Grieks-christelijke geesteshouding. De tolerantie voor onderlinge verschillen is na een erg moeilijk groeiproces ook deel van onze westerse identiteit geworden. Onder convergerende culturen moet men het standpunt verdedigen dat de gemeenschappelijke wortels meer binden dan de gegroeide individuele verschillen. Tolerantie is dus een van kernwaarden van de westerse beschaving, maar als exportproduct is ze minder succesvol gebleken. En ook de interne werkbaarheid van het principe staat thans ter discussie. Beseffen we zelf nog wel wat tolerantie precies inhoudt? Kunnen we de grenzen van het begrip nog afbakenen? Of zijn deze vloeibaar geworden? Europa heeft een tastbare identiteit en waardecodex nodig. Vanuit die identiteit, vanuit onze humanistische en christelijke waarden, kan dan de norm geformuleerd worden. We durven het moderne begrip van tolerantie, dat vervallen is tot een relativistische notie van onverschilligheid en permissiviteit, herformuleren als afwijking van de norm, afwijking van onze westerse norm.
met bijdragen van Ludo Abicht, Geert Bourgeois, Boudewijn Bouckaert, Gui Celen, Paul Cliteur, Manuel Dierickx Visschers, Koenraad Elst, Frank Fleerackers, Frank Furedi, Jaak Peeters, Matthias Storme, Edwin Truyens, Wim van Rooy, Hans Verboven & Eberhard von Gemmingen SJ.
Dit boek is een project van Pro Flandria, netwerk van Vlaamse academici en ondernemers en het Verbond der Vlaamse Academici (VVA).
Inhoud
Het boek is ingedeeld in drie luiken.
In een eerste luik wordt ingegaan op het begrip ‘tolerantie’. De lezer vindt hier een duidelijk historisch overzicht van de ontwikkeling van het begrip tot aan de moderne begripsverwarring en dit vanuit verschillende invalshoeken. Ook de pervertering van het tolerantie-begrip wordt uitvoerig belicht. Hoewel tolerantie grenzen kent, lijkt het erop dat er nu, in de nasleep van 9/11, een tendens is die meer gevaren voor het Westen inhoudt, dan het kwaad dat men wil bestrijden.
In een tweede luik wordt vervolgens getracht om een praktische modus vivendi uit te tekenen voor een duurzame open samenleving. Het is een pleidooi voor een Europese waardecodex, voor selectieve tolerantie en voor integratie als oplossing van het multiculturalistische probleem. Vanuit een juridische, rechtsfilosofische invalshoek wordt verder de (onoverbrugbare?) spanning tussen pragmatisme en principe in tolerantiecasussen toegelicht.
Een derde luik tenslotte gaat in op het belangrijke spanningsveld tussen godsdienst en verdraagzaamheid. De veranderde kerkelijke standpunten over persvrijheid, godsdienstvrijheid en mensenrechten komen hier uitgebreid aan bod. Deze vaststellingen tonen dat godsdienst en tolerantie wel samen gaan. Toch komen andere auteurs in dit luik tot de conclusie dat een aggiornamento voor de islam in het beste geval verre toekomstmuziek is. De spanning tussen vrijheid van godsdienstbeleving en tolerantie is dan ook op de raaklijn van het Vrije Westen met deze wereldgodsdienst te situeren. Het debat rond de hoofddoek is een van die principiële interesseconflicten waarop in dit luik ingegaan wordt. Toch – zo toont ook een overzicht van de op zijn minst moeilijke verhouding tussen kerk en vrijmetselarij – moet men krediet blijven geven aan de islam. Ook Rome is niet op een dag gebouwd. En de verdraagzaamheid die thans in het Europese geesteslandschap heerst, is pas na een lang proces tot stand gekomen.