Over democratie in Europa
Carles Puigdemont, de president van de Catalaanse Generalitat in ballingschap, was halfweg december vorig jaar te gast bij het zakennetwerk Pro Flandria. Hij gaf er zijn perspectief op de onafhankelijkheidsstrijd in Catalonië. Vele aanwezigen konden hun oren niet geloven bij de verhalen over de ‘rechtstaat Spanje’. Nu het proces tegen de Catalaanse gevangenen vandaag is begonnen, biedt Puigdemont de noodzakelijke context.
Puigdemont gaf eerst een inleiding over de Catalaanse strijd voor zelfstandigheid, waarna hij geïnterviewd werd door Karl Drabbe, die volgt de Catalaanse zaak al sinds 1994. Puigdemont is een verstandige politicus, hij spreekt ondertussen enkele woorden Nederlands om bij het begin van zijn toespraak de zaal in te nemen. Vlamingen zijn daar gevoelig voor, dat weet hij ongetwijfeld al — hij verblijft ondertussen al meer dan een jaar in België.
Spanje is Groot-Brittannië niet
Voor de organisatie het referendum lieten de Catalanen zich inspireren door de Schotten. ‘Maar Spanje is Groot Brittannië niet’ liet Puigdemont daarop volgen. Nochtans menen zij het recht aan hun kant te hebben. ‘Het recht op zelfbeschikking van de volkeren zoals dat door de VN is afgekondigd, geldt niet enkel voor de dekolonisering, maar ook voor naties die meer autonomie willen’.
De Spaanse reactie op het referendum bestond uit intimidatie, geweld en gevangenis. ‘Wij dachten dat mensenrechtenschendingen door Spanje niet zouden kunnen, we waren fout. Verkozen politici zitten in de cel, anderen zijn in ballingschap, leerkrachten worden vervolgd omdat ze in de klas over het referendum les gaven,… We zijn behandeld als terroristen. Spanje is niet op zoek naar gerechtigheid, maar op wraak.’
Ondanks alles blijft Puigdemont trots op de weg die de Catalanen hebben afgelegd. ‘Er kwamen op ons referendum op 1 oktober 2017 procentueel meer mensen stemmen dan op het brexitreferendum. Voorafgaand hebben we in Catalonië de grootste demonstraties gezien in Europa sinds de val van de Berlijnse Muur.’ Telkens betoogden meer dan één miljoen Catalanen in de straten van Barcelona. De organisatoren van die vreedzame betogingen, de twee Jordi’s, zitten in de cel op beschuldiging van opruiing en verraad. Ze riskeren tot 25 jaar cel. Puigdemont is ervan overtuigd dat dit in geen enkel land in Europa mogelijk is, wel in Spanje. Begin december gingen er zelfs vier politieke gevangenen in hongerstaking als reactie tegen de schending van hun rechten.
It’s the economy
Is er een uitweg uit die crisis? Catalaanse onafhankelijkheid is een logisch gevolg van de democratisering in de EU. Daardoor kan Catalonië economisch zijn plaats in de EU innemen. Puigdemont vergelijkt Catalonië met andere landen in de EU. ‘Kleine landen, dezelfde grootte als Catalonië, zijn bij de rijkste landen van de wereld. Omdat een klein land toch de toegang heeft tot een grote markt.’
De Catalaanse president prijst zijn land graag aan door de economische cijfers te presenteren. ‘Catalonië staat in 2018-2019 bovenaan de lijst met landen waar het best is om te investeren in Zuid-Europa. De Catalaanse economie groeit jaar na jaar, met een groei boven het gemiddelde in de EU-zone. 25% van de Spaanse economie wordt in Catalonië gerealiseerd. Een op vier toeristen die naar Spanje komt, passeert in Barcelona. En die cijfers blijven, ondanks de verstikkende politieke context vandaag. De negatieve prognoses na het referendum van 1 oktober bleken vals.’
Puigdemont relativeert de berichten over bedrijven die wegtrekken uit Barcelona en Catalonië. ‘Er kwam een wet die grote bedrijven heeft aangezet om hun hoofdzetel te verplaatsen. Een beperkt aantal bedrijven deed dat; 18,5% van de bedrijven in Spanje is en blijft in Catalonië gevestigd. Ondertussen zijn er ook nieuwe investeringen van grote bedrijven — Siemens, DHL, Facebook — die ervoor kiezen om hun Zuid-Europese hub in Catalonië te vestigen.’
Zijn inleiding eindigde Puigdemont met een citaat van Nelson Mandela: ‘Alles lijkt onmogelijk tot het gebeurt.’
Autonomiebeweging
In het interview wou Karl Drabbe graag weten hoe de Catalaanse beweging een massabeweging geworden is. Puigdemont nam het publiek even mee terug in de tijd. Catalaanse onafhankelijkheid overtuigde begin deze eeuw zo’n 18% van de bevolking. In 2010 waren er 14 op 135 Catalaanse parlementsleden uit een partij die de onafhankelijkheid van Catalonië wilden. In 2014 waren dat er 72. Dat kwam na een heel proces waarin Catalonië met de centrale Spaanse regering en parlement een aanpassing, meer autonomie, aan hun ‘estatut’ hadden onderhandeld. Catalonië kreeg zo een gelijkaardige vorm van fiscale autonomie zoals Baskenland die al heeft. Catalonië zou belastingen innen en doorstorten aan Spanje.
‘Iedereen had die aanpassing goedgekeurd en in een referendum in 2006 had 85% van de Catalanen dat nieuwe ‘statuut’ goedgekeurd. Maar een Spaanse staatsnationalistische minderheid heeft dat aangevochten. De rechter heeft hen gelijk gegeven en toen hebben veel Catalanen zich gerealiseerd dat dit het einde was van meer autonomie van Catalonië in Spanje. Na het terugschroeven van het ‘Estatut’ kwam de eerste grote massabetoging, die vroeg om ‘respect’. Onder de regering van de Partido Popular (PP) bleef elk gesprek, elke dialoog onmogelijk.’
In 2010 kwam er een ‘niet bindende volksraadpleging’, een referendum was verboden door Spanje, over onafhankelijkheid. De president die dit liet organiseren, Artur Mas, werd afgezet en kreeg 5 miljoen euro boete.
Spanje heeft geen toekomstproject
‘Je mag in Spanje de schaduw van Franco niet onderschatten’ ging Puigdemont verder. ‘Het graf van Franco is nog altijd een nationaal monument dat onderhouden wordt door de staat.’ Ook de overgang naar de democratie na de dood van Franco wordt door Puigdemont in vraag gesteld. ‘De rechters, aangesteld door Franco, bleven gewoon aan. Het leger was pro Franco en moest toezien op de overgang. Veel resten van de Francodictatuur bleven. Na 40 jaar wordt duidelijk dat dat geen democratische omwenteling was. Dat verklaart een deel van de problemen in Catalonië vandaag.’
Ook de nieuwe grondwet die er met de democratie kwam is niet zonder ambiguïteit. In artikel 2 staat er dat Spanje één natie is, maar wat verder staat ook dat Spanje bestaat uit regio’s en nationaliteiten. Maar de kern van het probleem is volgens Puigdemont dat Spanje geen project heeft voor de toekomst, niet voor Spanje en zeker niet voor Catalonië. ‘Wij willen praten over het statuut van Catalonië, maar volgens de Spaanse overheid moet er dan een akkoord zijn met alle zeventien regio’s in Spanje. Dat is absurd.’
Fouten
Karl Drabbe keerde nog eens terug naar de dagen na het referendum met de vraag of de Catalaanse regering zich niet beter aan haar plannen had gehouden; de onafhankelijkheid uitroepen kort na het referendum en niet wachten tot 10 oktober. Puigdemont volgt hem daarin. ‘Dat was fout. We hadden toen contact met de Spaanse regering. We kregen de boodschap om de kanalen open te houden om politiek te onderhandelen, om de dialoog open te houden. Die boodschap kwam van de Spaanse regering, maar ook van ambassadeurs van EU-landen. Als president van Catalonië heb ik er toen voor gekozen de dialoog open te houden. Maar het bleken Spaanse leugens. In plaats van dialoog werden de Jordi’s opgepakt en werd artikel 155 van de Grondwet geactiveerd, wat een staatsgreep van Spanje op Catalonië was. Ze hebben bewust tegen ons gelogen om het momentum te breken.’
Maar hoe moet het dan verder? ‘Er komt nooit meer een tweede kans voor Spanje. We kunnen ze niet meer vertrouwen. Enkel internationale onderhandelingen zijn voor ons nog een optie.
Politieke gevangenen
Ondertussen is de situatie in Catalonië nog altijd gespannen. 15% van de verkozen Catalaanse politici zit in de gevangenis of heeft elders asiel. Spanje blokkeert moedwillig de mogelijkheid om naar het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg te gaan door het beroep tegen de voorhechtenis van de Catalaanse gevangenen niet te behandelen. Normaal moet dat beroep maximaal 30 dagen na het aantekenen van het beroep uitgesproken worden. Ondertussen is er meer dan een jaar voorbij. En niemand in Europa kraait naar deze juridische schande.
Ondertussen is het al te laat. Het proces is ondertussen begonnen en dan is een beroep tegen de voorhechtenis zonder voorwerp. Alweer heeft Spanje zijn slag thuisgehaald, alweer heeft er geen haan naar gekraaid.
Toekomst
Ligt de oplossing bij de EU? Karl Drabbe verwees naar Puigdemonts recente boek De Catalaanse Crisis, waar hij erg hoop legt bij een Europese oplossing. Puigdemont: ‘De EU heeft gefaald om dit interne probleem in de unie op te lossen. Ik kan haar zwijgen niet aanvaarden bij de schendingen van fundamentele rechten.’ Puigdemont is duidelijk ontgoocheld in de EU. ‘Dit is een Europa van naties, niet van burgers. De EU faalt. En in het Europees Parlement is de Europese Volkspartij, waarvan de Partido Popular deel uitmaakt te sterk. Ook dat is één van de problemen van de EU.’
Was de Catalaanse beweging dan niet heel pro-Europees? Puigdemont is nog altijd pro Europa. Maar hij ziet de EU als een confederatie, gebaseerd op de diversiteit. Europa is geen natiestaat zoals in de 19de eeuw de natiestaten ontstonden.
Democratie 2.0
Ondertussen heeft de Catalaanse overheid geïnvesteerd in een app die meer directe democratie moet mogelijk maken. Het is een tool die het makkelijk moet maken om het publiek zich te laten uitspreken in een vorm van permanente, directe democratie.’ De stembus van vandaag zit in onze zak; het is een smartphone.’ Volgens Puigdemont zagen we een revolutie in het bankieren, media en zoveel meer, waarom zou er dan geen mobiele revolutie kunnen in de politiek? Maar hij waarschuwt wel, het is een tool, het is geen oplossing.
Banneling
En hoe gaat dat leven als banneling, wou Drabbe tot slot weten. Puigdemont wil het niet dramatiseren. ‘Er zijn veel gezinnen met een ouder die in het buitenland werkt. Met het vliegtuig is het niet zo ver en er is de moderne technologie. Ik help elke dag mijn kinderen met hun huiswerk.’
Puigdemont wordt ook beschermd hier in België. Zijn lijfwachten zijn Catalaanse politieagenten die tijdens hun vakantie vrijwillig Puigdemont komen bewaken.
Wat de politieke toekomst wordt voor Puigdemont is nog een open vraag. Komt hij op een Europese lijst, een Catalaanse lijst of een Vlaamse misschien? Dat is nog niet duidelijk. Maar dat er gesprekken zouden geweest zijn met N-VA voor een plaats op haar Europese lijst, ontkent hij.
Pieter Bauwens