Het echte Europa is in gevaar

Op 7 oktober verschenen op Doorbraak en in andere Europese media een ‘Verklaring van Parijs’. Onder de titel Een Europa waarin we kunnen geloven. Mede-initiatiefnemer prof. Matthias Storme lichtte op een druilerige zaterdagvoormiddag voor het publiek van Pro Flandria de achtergrond en het doel van de tekst toe.

‘Niet dat er niet ook in andere tijden geen gevoel van beschavingscrisis was; op elk moment in de geschiedenis hebben we wel op een keerpunt geleefd. Maar je moet op sommige momenten de zaken helder stellen en de dagelijkse kritiek proberen te overstijgen. Waar willen we naartoe, wat is onze geloofsbelijdenis op cultureel- en politiek-filosofisch vlak?’

Parijs

‘Zoek geen politieke betekenis achter de titel van het manifest, Verklaring van Parijs. We vergaderden daar, in een hotel naast het standbeeld van Jeanne D’Arc. Zoek er niet meer achter,’ lachte Storme. Alhoewel hij tussen de regels liet verstaan dat het ook niet geheel toevallig was.’

Storme stak de loftrompet van de taal waarin de tekst is opgesteld. Hij noemt het ‘Bijbelse taal’, De Engelse tekst is door twee Amerikaanse ghostwriters bewerkt, een daarvan is theoloog, ‘en dat merk je’. De tekst omvat weinig abstracte woorden, maar vooral authentieke Engelse woorden. De tekst sluit aan bij een taal die predikanten gebruiken, met woorden ‘met wortels, woorden die iets betekenen, woorden met een geschiedenis’.

Ondertussen staan er vijftien versies van de verklaring van Parijs online. Maar het is de ambitie om ook in andere belangrijke Europese talen te publiceren. Binnenkort verschijnen de Catalaanse en Letse versie. ‘Het is een belangrijk politiek signaal dat we de kleine culturen en talen, ook de niet officiële talen van de Unie even ernstig nemen.’

Opbouw.

De Verklaring van Parijs is opgebouwd in drie delen. Paragraaf 5 tot 12 is een ‘algemene schets van wat voor ons Europa is, het Europa waar we wel in kunnen geloven.’ Storme wijst op de woordspeling: in welk Europa kun je geloven, en in welke ruimte kun je religie beleven.’ Enkel in het Duits werkte die woordspeling niet.

Het tweede deel beslaat de paragrafen 13 tot 23 en behandelt de vraag ‘wat loopt er fout? We proberen dieper te graven dan de dagelijkse problemen. Cultuur van de verloochening is een van de slogans die we hanteren.’

Tot slot is zijn er tien paragrafen, tot 33 waarin we een tienpuntenplan hebben opgesteld: welke waarden dienen terug hersteld, welke cultuur dient terug in ere hersteld?

Res publica

Wat kenmerkt dan die Europese visie in de Verklaring van Parijs? ‘Europa heeft een traditie van deelname in de polis. Het ideaal van Europa is het mee-werken aan de gemeenschap, de betrokkenheid bij de politiek in de ruime betekenis. Europa heeft een traditie van actief burgerschap en participatie.’ Storme vindt het jammer dat vele geestesgenoten op dat punt afhaken en zich niet meer uitspreken over publieke aangelegenheden en zo deelnemen aan de res publica.

‘Een tweede belangrijk kenmerk van Europa is de natie.’ Storme herinnert eraan hoe we in de Europese geschiedenis tal van politieke structuen hebben gehad, maar er is altijd wel een ‘natie’ geweest. Al was er ook altijd spanning tussen ‘natie’ en ‘rijk’. Storme verwijst naar het Heilig Roomse Rijk en de Europese Unie vandaag. Je moet de vraag stellen welk belang je dat geeft, en hoe je dat invult. ‘Die eenheid in verscheidenheid en tegelijk de nationale soevereiniteit zien we als een belangrijk kenmerk van de Europese beschaving: samenwerking zonder opgelegde eenheid.’

Christendom

De intellectuele initiatiefnemers hanteren ook het christendom als politiek model. Enkele belangrijke rabbijnen vonden het jammer dat er niet naar de joods-christelijke wortels wordt verwezen in de tekst. Maar, stelt Storme, het is geen theologische tekst, noch een tekst die gaat over de historische bijdrage tot onze cultuur (daarbij zouden de joden evident genoemd zijn) maar een tekst die handelt over een politiek-maatschappelijk model met onder meer een visie op de verhouding – lees scheiding – van Kerk en Staat. ‘Wat wij aanklagen in onze tekst is dat die scheiding er niét is; de staat probeert een geseculariseerde religie op te dringen die gebaseerd is op geperverteerde christelijke concepten.’ De groep vraagt een ‘terug seculariseren van de staat’, een terugkeren naar ‘een correcte verhouding tussen religie en samenleving. Die mensen toelaat zich te organsieren op religieuze en ideologische grondslag, zonder dat ze over een monopoliepositie kunnen beschikken.’

Storme wees op ‘Het belang van een burgerlijke samenleving die zijn eigen vrijheid van meningsuiting, religie en organisatie kan regelen, die een eigen rol heeft te spelen naast de staat, en omgekeerd.’ Als dat er niet is ontstaan er problemen. ‘Samenlevingen die die tweedeling niet kennen, komen een stuk sneller terecht in een dictatuur. Wanneer de religieuze en de burgerlijke wet, zonde en misdrijf, dezelfde zijn, zit je met een probleem – kijk naar de Sharia. Maar in een maatschappij zonder religieus tegengewicht, waar de religie de politiek niet in vraag stelt, krijg je bij wijze van spreken een liberale Sharia.’

Vrijheid

In De Verklaring wordt ook de ‘pervertering van de Europese waarden en tradities door het verkeerd invullen van het concept van vrijheid.’ Aangekaart. ‘Evident komen wij op voor vrijheden, maar het soort dat vandaag wordt verkondigd is nogal eenzijdig. Ze is gereduceerd seksuele vrijheid en de vrijheid ‘zichzelf te zijn’. De echte vrijheid geraakt daardoor in gevaar.’

Er zit ook een paradox in het hedendaagse omgaan met ‘vrijheid’, de nadruk op die vrijheid gaat gepaard met overregulering. Ondanks de overdreven nadruk op individuele vrijheid wordt de staat groter: het onderwijs wordt overgereguleerd, de vrijheid van meningsuiting, de pers die in handen komt van belangengroepen … ‘De vrijheden zijn vooral in gevaar wanneer zij politiek ongemakkelijk zijn en “de politieke consensus” bedreigen. De meningen die ingaan tegen het liberale establishment worden vervolgd of verworden door censuurwetten tot hate speech.’

Democratisch deficit

Volgens Matthias Storme zie je in de Europese politiek dat men schrik heeft van de mening van de bevolking. Dat valse Europa wordt voor een groot deel door intellectuelen ondersteund en van ideologie voorzien. Het onderwijs speelt daar een rol; in onze buurlanden is de situatie van de universiteiten, die te kampen hebben met politieke correctheid, dramatisch. ‘Dat is bij ons minder dominant, althans in de rechtsfaculteit van de KU Leuven.’

Dat is wat in de verklaring de ‘cultuur van de verloochening’ genoemd wordt. Het begrip komt van de vorige paus. Het gaat om verloochening van cultuur en geschiedenis – geen historiografie maar pathografie. En dat alles overgoten door een dikke saus van mensenrechten. ‘Ik heb niets tegen mensenrechten maar als die erin bestaan tegen het idee dat er bijvoorbeeld mannen en vrouwen bestaan, dan is er iets fundamenteel fouts met het concept.’

Tien punten

Ten slotte besprak Prof. Storme de tien punten waarmee de Verklaring van Parijs afsluit. Het zijn aanbevelingen voor een ‘Europa waarin we kunnen geloven’.

  1. Een seculiere staat mag geen uitvoerend orgaan zijn van een seculiere politieke ersatzreligie met eigen taboes en banvloeken. De religieuze aspiraties moeten uit de staat worden gehaald en geplaatst waar ze thuishoren: in de burgerlijke samenleving, waar iedereen beslist of men errond samenwerkt of niet.
  2. De cultuur van het vrije woord herstellen: de échte liberale waarden van de Verlichting en democratie. Die vrijheid van meningsuiting staat onder druk.
  3. Herstel van staatsmanschap – staatsliedenschap in deze genderneutrale tijden – die het algemeen welzijn uitdragen en het belang van de gemeenschap vooropstellen t.a.v. de bloemetjes die men krijgt van de internationale gemeenschap en allerlei ngo’s.
  4. Nationale identiteit ondersteunen. Dat wil ook zeggen een assimilatiepolitiek t.a.v. migranten. Voor iedereen gelden dezelfde basisvrijheden, ongeacht waar men vandaan komt, maar een publieke cultuur is essentieel door iedereen te aanvaarden.
  5. Eerbied voor culturele hiërarchie. Storme wil geen politieke samenleving waar op basis van technocratische expertise wordt aan beleid gedaan. Er moet ook een ‘cultuur van de wijsheid zijn; de wijsheid van de leraar op school’, en respect daarvoor. ‘Uitmuntendheid en wijsheid’ dienen aangemoedigd.
  6. Het terug in ere stellen van morele cultuur, van belangrijke deugden. ‘Het is niet omdat mensen fouten begaan dat we de idealen niet hoog moeten houden.’
  7. Grenzen aan de marktlogica; ‘we trekken de vrije markt uiteraard niet in twijfel, maar er moet een domein zijn voor de economie en een waar een andere logica dan de economische dominant blijft. In feite is dat een klassieker van de liberale samenleving, ‘er zijn goederen buiten de handel’, zoals het menselijk lichaam. ‘Wij verzetten ons tegen een cultuur waarbij het menselijk lichaam verkocht wordt.’ Ook het onderwijs moet buiten de handel blijven. ‘De marktlogica mag niet alles kapot maken; niet alles moet te koop zijn.’ Storme waarschuwt voor te grote machtconcentraties en bepleit concurrentie om de kleine en middelgrote ondernemingen te beschermen tegen machtsconcentratie.
  8. ‘Het vernieuwen van het onderwijs door het terugbrengen van cultuur, traditie, idealen van schoonheid in plaats van het ideaal om te choqueren.’ Hier mogen we niet alles van de overheid en haar subsidies verwachten. ‘Overdracht van de gemeenschappelijke cultuur’ is prioritair voor onderwijs. ‘Traditie is het vuur doorgeven en niet de as aanbidden,’ parafraseert hij Mahler. ‘Het verleden her-denken: de herinnering levend houden maar wel telkens opnieuw herformuleren naar de noden van onze samenleving vandaag.’
  9. Het gezin en het huwelijk vooropstellen doet de Verklaring ook, het belang van het vader- en moeder-zijn benadrukkend. ‘Politiek en samenleving moeten dat eren en ondersteunen.’
  10. Onze verhouding tot het ‘populisme’ was het punt dat het meeste interne discussie teweegbracht bij het opstellen van de verklaring. Een eerste moeilijk punt volgens Storme was dat je moet weten wat je daaronder verstaat. ‘We zijn kritisch voor het taalgebruik van het anderen uitmaken voor populisten. Toch hebben we een ambigue houding. Enerzijds zie je in populisme simplistische oplossingen en vereenvoudigingen die ons niet verder gaan brengen.’ Maar anderzijds kan populisme ook gezond zijn, zoals in zijn opstand tegen een bureaucratisch Europa. ‘Het kan geen kwaad dat er eens aan de boom wordt geschud. Het kan geen kwaad dat “there is no alternative” in vraag wordt gesteld. Het kan geen kwaad op straat te komen als volk om het signaal uit te sturen “dat we het niet allemaal hoeven te nemen”.’

 

Behalve op Doorbraak is er in Vlaanderen geen medium geweest dat de tekst publiceerde. In Oostenrijk verscheen het in een glossy magazine, in Frankrijk in boekvorm … Storme sluit af met de hoop dat de Verklaring van Parijs ruim verspreiding krijgt. En volgend jaar zal de Verklaring ook ondertekend worden door prominenten.